Ik heb een ontzettende rothekel aan omstandigheden. Het is een woord dat an sich de neutraliteit zelve is, maar in het dagelijks gebruik een vreemd negatieve betekenis heeft verworven. Denk maar eens na. Omstandigheden worden altijd gebruikt in een context als ‘door omstandigheden moet u vannacht op het station blijven slapen. Onze excuses voor het ongemak’ of ‘wegens omstandigheden zien wij ons genoodzaakt het saldo op uw lopende rekening voor onbepaalde tijd te bevriezen.’ Met een zin als als ‘wegens omstandigheden bieden wij u een reis van drie weken naar het Caribisch gebied aan’ is grammaticaal gezien niets mis, maar gevoelsmatig slaat het nergens op. Omstandigheden worden ook vaak misbruikt door mensen die niet bereid zijn hun gedrag nader te verklaren. Dat is echt heel irritant. In dat geval hebben omstandigheden de betekenis van: ‘Okee, ik doe het niet, en ik heb helemaal geen zin om jou te vertellen waarom niet.’ Interessant genoeg mag je dan volgens de gangbare omgangsvormen toch niet doorvragen, omdat ‘een omstandigheid’ impliceert dat het mogelijk om iets heel naars gaat, iets dat eigenlijk te erg is om over te praten. Het is dan ook een griezelig gevoel om te vragen: ‘O ja? Wat voor omstandigheden zijn dat dan precies?’ Ergens blijft die vage angst dat je gesprekspartner in huilen zal uitbarsten omdat haar allerliefste oom Kees gisternamiddag na een lang ziekbed is overleden aan een heel nare vorm van huidkanker – en wat een ongevoelig mens ben jij toch weer.
Als je er depressief genoeg bij kijkt zullen dus alleen heel nieuwsgierige figuren die lak hebben aan iedere sociale conventie zich durven te wagen aan een vervolgonderzoek. Maar als je het mij vraagt zijn de meeste omstandigheden helemaal niet serieus. Mensen gebruiken het om iets belangrijk te maken dat in wezen heel knullig is, of waar ze zich voor schamen. ‘Ik kan door omstandigheden niet werken’ klinkt veel gewichtiger dan ‘Ik kan vandaag niet werken omdat ik gisteren in een dronken bui mijn wenkbrauwen heb afgeschoren.’ Om maar iets te noemen. Deze wetenschap wakkert de nieuwsgierigheid natuurlijk alleen maar aan. Daarom vraag ik graag wat voor omstandigheden het precies betreft. Met gevaar voor eigen reputatie!
